La diaspora rumantscha en Svizra tudestga

Dus terzs dals rumantschs/da las rumantschas vivan ordaifer il territori rumantsch. Las cundiziuns specificas da quella situaziun linguistica n’èn betg anc vegnidas perscrutadas en detagl. L’evaluaziun davart mesiras per il mantegniment dal rumantsch dal 2019 dal Center per la democrazia Aarau ha constatà in grond basegn d’agir (tranter auter pertutgant la purschida da furmaziun e las pussaivladads da vegnir en contact cun autras persunas rumantschas). Ils auturs recumondan ina retschertga sistematica dals basegns concrets.

En quai connex realisescha l’institut per la perscrutaziun da la cultura grischuna (icg) in’analisa da la situaziun e dals basegns cun las finamiras suandantas:

1. L’analisa da la situaziun duai eruir per l’ina la purschida da furmaziun rumantscha en trais lieus da la diaspora rumantscha. Per l’autra analisescha ella, co e nua il rumantsch vegn utilisà en la diaspora. Differents aspects sco l’utilisaziun da la lingua, las cumpetenzas e las tenutas èn cumpigliads en quellas retschertgas. Era persunas rumantschas che n’utiliseschan betg pli ni be darar il rumantsch vegnan interrogads. Uschia pon ins examinar las cundiziuns per ina midada da lingua.
2. L’analisa dals basegns duai perscrutar las cundiziuns per il mantegniment dal rumantsch en in conturn che è dominads dal tudestg. In punct impurtant è il studi dals giavischs specifics da las famiglias pertutgant instituziuns, purschidas e meds auxiliars en connex cun l’utilisaziun dal rumantsch en il mintgadi.

Dals dus terz da la populaziun rumantscha en la diaspora vivan 93% en la Svizra tudestga. Per consequenza sa focusescha il project sin ils rumantschs e las rumantschas en la Svizra tudestga. Il rumantsch po a lunga vista mo vegnir mantegnids cun agid da la transmissiun a la proxima generaziun ed uffants rumantschs en la diaspora na han savens betg access a furmaziun rumantscha - perquai sa concentrescha il project sin famiglias cun uffants a partir da l’acquisiziun da la lingua (ca. 1.5 onns) fin la giuventetgna (ca. 18 onns). Per quella retschertga è ina tscherna da lieus cun offertas differentas adattada: Cuira, sco lieu central dal chantun e sco punct da colliaziun tranter las regiuns rumantschas cun la scola e matura bilingua ed la pli auta quota da populaziun rumantscha, Turitg sco vischnanca rumantscha segund gronda cun ina canorta rumantscha e Berna sco chapitala federala e center administrativ cun ina pli pitschna populaziun rumantscha e bunamain nagina purschida rumantscha per famiglias.